بیوتکنولوژی

امین جعفری طهرانی (کارشناس ارشد بیوتکنولوژی)

بیوتکنولوژی

امین جعفری طهرانی (کارشناس ارشد بیوتکنولوژی)

نسل جدید واکسن ها به روش بیوتکنولوژی


تولید نسل جدید واکسن ها، به روش بیوتکنولوژی در دنیا مورد توجه بسیاری از کشورها قرار گرفته و عمده ترین فعالیت بخش بیوتکنولوژی موسسه سرم و واکسن سازی رازی نیز، تولید نسل جدید واکسن هاست.از زمان پیدایش ایده تولید واکسن، برای انجام کارهای لابراتواری تا زمان تولید و صدور مجوز برای استفاده گسترده از آن، به چیزی حدود ۱۰ تا ۲۰ سال وقت نیاز است، در این زمینه دنیا فعالیت های زیادی را شروع کرده و شاید ظرف ۱۵ سال آینده، شاهد تولید نسل جدید بسیاری از واکسن ها به روش مهندسی ژنتیک باشیم.هم اکنون تنها واکسن با تولید انبوه بالا، که به صورت حرفه ای در بسیاری از کشورهای دنیا تولید و جنبه عام پیدا کرده، واکسن هپاتیت است.بسیاری از واکسن های تولیدی به روش نوترکیبی و یا DNA، در حد تجربی و با استفاده محدود هستند، و موسسه واکسن و سرم سازی رازی، با استفاده از فناوری جدید برای تولید واکسن، صرف نظر از روش سنتی قدم هایی در این راه برداشته است.


۲۰ سال گذشته، فعالیت بسیاری از واحدهای بخش تولید به صورت سنتی بوده ولی هم اکنون این واحدها به ترمانتورهایی مجهز شدند که در کشور بی نظیر بوده است، به طوری که با استفاده از آن می توان کشت باکتری و حتی سلول های جانوری را تا چند هزار لیتر توسعه داد. در زمینه واکسن های باکتریایی انسانی نظیر دیفتیری، پیشرفت های خوبی حاصل شده که عمدتاً در ترمانتورها تهیه می شوند.

بیش از ۴۰ سال، کشت سلولی جانوری در این موسسه انجام می شد که با همکاری سازمان پژوهش های علمی، ترمانتورهای بزرگی ساخته که این سلول های جانوری به آسانی در آن کشت داده و حتی واکسن های ویروس نیز در آن تهیه می شود. واکسن های هوازی و بی هوازی نظیر سیاه زخم از طریق این ترمانتورهای امکان پذیر است. در بخش انسانی با راه اندازی cell facter در برخی بخش ها، سلول های انسانی در داخل این کارخانه سلولی تهیه می شود. تولید چند واکسن مهم در دست تحقیق که برخی از آنها ظرف دو سه سال آینده به نتیجه خواهند رسید. از آن نمونه، واکسن بارسلوز گاو و گاومیش که با دستکاری ژنتیکی قسمت های ژنی بیماری زای آن که در واکسن سنتی باعث شوک بیماری می شود و قسمت های ایمنی زایی آن بر جای گذاشته می شود.واکسن ضد کنه، که به عنوان واکسن مادر، مطرح است و در صورت تولید، جلوی بسیاری از بیماری های ناشی از کنه را خواهد گرفت، یک واکسن همگانی است که هنوز در مراحل ابتدای راه قرار دارد و نیازمند فعالیت وسیع تر در این زمینه است.

و اما در ارتباط با حیوانات مدل، از جمله مشکلات موجود، تهیه حیوانات بزرگی چون میمون است که باید از کشورهای خارجی و با مشقت و هزینه زیاد فراهم شود و در عین حال مسائل بهداشتی آن مورد توجه قرار گیرد. هم اکنون چند پروژه، در زمینه حیوانات مدل و یا animal biotechnology در دست است و فعالیت های نسبی خوبی در این زمینه شده و تجهیزات مناسبی نیز تهیه شده که در کشور، نمونه است. با استمرار موفقیت در این زمینه، می توان به جای استفاده از میمون، با صرف انرژی و هزینه کمتر، از موش به عنوان حیوان آزمایشگاهی کوچک استفاده و اهداف خود را پیاده کرد. البته این مسئله قبلاً در کشورهایی نظیر ژاپن و آمریکای شمالی اتفاق افتاده است.در زمینه تشخیص بیماری هایی نظیر نیوکاسل و برونشیت در طیور، تب برفکی در دام، آبله گوسفندی و بزی و حتی طاعون، این موسسه برنامه هایی داشته و تاکنون بیش از ۳۰ ژن در موسسه سرم سازی رازی شناسایی و در بانک جهانی ژن به ثبت رسیده و کیت های تشخیصی و آنزیم های زیادی نیز تولید شده است.سرمایه گذاری در رابطه با بیوتکنولوژی به دلایل زیادی از جمله وجود منابع و ثروت های طبیعی و خدادادی در کشور، بسیار مفید و سودده خواهد بود و در صورت عدم فعالیت در این زمینه، در آینده نه چندان دور، به رغم وجود نیروی انسانی و علمی در کشور، شاهد وابستگی شدید به دیگر کشورها در این زمینه خواهیم بود، لذا برای رسیدن به خودکفایی نسبی، اولویت بیوتکنولوژی کشور، باید تولید واکسن باشد.

هر چند نسبت به ۱۵ سال گذشته، به نیرو های متخصص بیشتری دست یافته ایم ولی مهم ترین عامل برای پیشرفت در این زمینه، توجه به آموزش و سرمایه گذاری در زمینه بیوتکنولوژی است. باید به   رغم مشکلات موجود، ارتباطات خود را با سایر کشور ها تقویت کرده و در این زمینه سرمایه گذاری کنیم تا به مرحله بهره برداری برسیم.

از جمله موانع موجود بر سر راه بیوتکنولوژی کشور، بودجه ناکافی این بخش است که ناشی از اطلاع ناکافی سیاستگذاران و دولتمردان از علم بیوتکنولوژی است، که به این امر به طور جدی پرداخته اند.تمام موانع قابل حل و مشکل به طور اساسی مطرح نیست، ولی در کشور هایی که عمده ترین پیشرفت ها را در زمینه بیوتکنولوژی داشتند، مسئولان و سیاستگذارانشان، حامیان واقعی آنها بودند، در این صورت همه برای حل مشکلات و مسائل جزیی، به میدان خواهند آمد.وزارتخانه های مرتبط با این علم ظرف یک هفته، بر محققین فشار وارد می کنند که برنامه های آینده خود را، ارائه دهید ولی بدون انجام پیگیری های لازم برای اجرایی شدن این طرح ها، آنها را به حال خود رها می کنند.با توجه به چند شاخه ای بودن بیوتکنولوژی، نمی توان یک سازمان واحد را متولی این علم کرد ولی وجود یک حامی جدی برای آن در کشور احساس می شود.


:مهدی پروین آشتیانی::

معاونت تولید واکسن و سرم سازی رازی